سینمای مصر هیچوقت طبیعت یکسانی نداشته و همواره تحت تأثیر مسائل سیاسی روز بوده است؛ از سال 1927 که لیلا به عنوان اولین فیلم بلند حرفهای سینمای مصر تولید شد، صنعت فیلمسازی این کشور موقعیتهای متفاوتی را تجربه کرده است. پس از دوران طلایی دهههای چهل تا شصت میلادی، سینمای مصر در دو دههی هفتاد و هشتاد با افول روبهرو شد. تحلیلگران، سینمای مصر را سردمدار سینمای کشورهای عربزبان میدانند و این در حالی است که متوسط تولید فیلم در این کشور بیست تا سی فیلم است. پس از سقوط حسنی مبارک و عواقب آن، مصر و سینمای آن هم دوران تازهای را تجربه میکنند. البته این روزها سینمای مصر دیگر عمر شریفی برای عرضهی جهانی ندارد و فیلمهایش الزاماً مثل قدیم پایان خوشی را برای تماشاچی کنار نمیگذارند. برعکس، این سینما با چالشهای فرهنگی، سیاسی و مالی زیادی روبهروست. در این بین، عمر واکد یکی از استثناهای سینمای مصر است که نگاهی به کارهای تازهاش، چشماندازی از وضعیت کلی سینمای کشورش را هم ارائه میکند.
عمر واکد بازیگر فیلم فرانسوی لوسی در این باره صحبت میکند که چرا جذب بازی در اقتباس سینمایی از کتاب خاطرات محمد فهمی و زندان رفتن او شد. این کتاب با نام سلول ماریوت دستمایهی درامی به همین نام شد. او که شهرت زیادی در کشورش و دیگر کشورهای عربی دارد، آن قدر مورد توجه منتقدان سینمایی است که از او به عنوان یکی از هنرمندان کمیاب جهان عرب نام بردهاند. دلیلش هم تواناییهای وی در ارائهی نقشهای متفاوت در فیلمهایی با ژانرهای مختلف است. واکد در فیلمهای مطرحی حضور داشته است که در یک سر آن گرفتن ماهی آزاد در یمن و در سوی دیگر، لوسی به کارگردانی لوک بسون به چشم میخورد. اما وی در بازگشت به خانه، در نقشهای چالشبرانگیزتری هنرنمایی کرده و «خود» بازیگرش را بهتر به نمایش گذاشته است. به صورت طبیعی، نقشهای تازهتر عمر واکد انعکاسی از شرایط معاصر مصر هستند. او در زمستان نارضایتی روزهای پایانی حکومت مبارک را تجربه کرد و در درام جنایی ال اوت تبدیل به گنگستری شد که در قاهرهی سال 2014 یک تاجر بیرحم قاچاق اندام انسان را به مبارزه میطلبد.
سلول ماریوت
واکد خودش را آماده میکند تا در کار جدید محمد فهمی بازی کند. این فیلم اقتباسی وفادارانه از کتاب خاطرات این خبرنگار سابق شبکهی الجزیره است. کتاب بهزودی روی پیشخوان کتابفروشیها قرار میگیرد و درباره روزهایی است که وی در قاهره دستگیر و زندانی شد. جرم او مشارکت در رویدادهای ویرانگر سال 2013 مصر بود. رابرت تیلر مدیر شرکت فیلمسازی «دولوپمنت پارتنرشیپ» که در شهر لندن قرار دارد، تهیهکنندهی اصلی فیلم است. نکتهی جالب اینکه واکد از دوستان دوران دبیرستان فهمی است و با خانوادهاش دوستی و ارتباط نزدیکی دارد. وی شگفتی و شوک خودش از شنیدن خبر دستگیری خبرنگاران الجزیره را به زبان میآورد. هتل ماریوت قاهره، محل دستگیری خبرنگاران شبکهی الجزیره در ماه دسامبر 2013 بود. به گفتهی واکد «محمد را از دوران دانشگاه میشناسم. وقتی کسی را میشناسی و خبر دستگیریاش را میشنوی واقعاً شوکآور است. دیدن عکس نقاشیشدهی او با تهریش که هیچ شباهتی به خودش ندارد هم شگفتآور است.» او با تأسف از روزنامهنگاری میگوید و اینکه آنها با یکدیگر بزرگ شدند. واکد این ادعای رسمی را نمیپذیرد که این سه خبرنگار با جنبش اخوان المسلمین همکاری کردهاند و زندانیکردنشان با گروهی از جهادیها را کاری اشتباه ارزیابی میکند: «این فیلم داستان یک آدم لیبرال را تعریف میکند که به یک دانشگاه آمریکایی در قاهره رفت. پس از آن، او خودش را در ارتباط با آدمهایی دید که دیدگاههای بنیادگرایانه داشتند و این مسأله، دیدگاهش نسبت به زندگی و مذهب را تغییر داد.»
اعتراض بینالمللی
در پسزمینهی یک اعتراض پرسروصدای بینالمللی و اعتراضهای پیگیر توسط دوستان و خانواده، پیتر گرسته دیگر گزارشگر الجزیره آزاد و در فوریهی سال 2015 به استرالیا بازگردانده شد. فهمی و باهر محمد تهیهکنندهی تلویزیونی هم در سپتامبر همین سال آزاد شدند. این اتفاق پس از آن صورت گرفت که رییسجمهور عبدالفتاح السیسی دست به یک عذرخواهی ناگهانی و پیشبینینشده زد. اما بین عموم مردم این موضوع پذیرفته شده که این سه تن، گروگان مذاکرهها و بحثهای پشت پرده میان مقامهای دولت تحت حمایت نظامیان السیسی بودهاند. السیسی با کودتایی نظامی در ژوییهِی 2013 قدرت را در دست گرفت. حکومت قطر و شبکهی تلویزیونی تحت حمایت آن الجزیره، از حامیان رسانهای محمد مرسی بودند. واکد میگوید این سیاست نیست که باعث جذب او به یک فیلم سیاسی شده است: «جنبههای انسانی داستان و تلاش او برای زنده ماندن بود که مرا جذب همکاری با این پروژه کرد. این دلیل اصلیام برای بازی در یک فیلم سیاسی است. بیشتر دوست دارم در فیلمهایی بازی کنم که درباره این موضوع هستند که چهگونه سیاست باعث نابودی انسانیت میشود و برای حمایت و محافظت از تعداد معدودی آدم، به اصول و اعتقادها حمله میکند. لایههای گوناگون و متنوعی در داستان فیلم وجود دارد و یکی از مهمترینشان برای من، این است که چهگونه آدمی که همهی زندگیاش را از دست داده، با ذهنی مصمم دوباره آن را پس میگیرد.»
مایکل برونر تهیهکننده و فیلمنامهنویسی که با پل گرینگرس در فیلمهای منطقهی سبز و یونایتد93 همکاری کرده، در حال کامل کردن فیلمنامهی سلول ماریوت است. وی به دنبال یک کارگردان خوب هم هست و بقیهی بازیگران بهزودی انتخاب میشوند. داستان فیلم در کنار همکاران فهمی، تعدادی شخصیت قوی زن هم دارد که یکی از آنها، مروا اومارا همسر فهمی است. واکد از او به عنوان یک «سلحشور واقعی» یاد میکند. امل کلونی مدافع حقوق بشر و همسر جرج کلونی هم در این فیلم حضور دارد. او وکیل مدافع سه خبرنگار زندانی شبکهی الجزیره بود. کتاب خاطرات فهمی در ماه اکتبر 2016 و پیش از نمایش عمومی این فیلم منتشر خواهد شد.
پروژههای دیگر
یکی از کارهای این روزهای واکد، گسترش فعالیتهای هنریاش در مقام تهیهکننده است. او شرکت فیلمسازی خود را مدتی است راه انداخته و قصد تولید مجموعههای تلویزیونی و فیلمهای سینمایی را دارد. اولین فیلم سینمایی او در مقام تهیهکننده سلاح دستساز (فارد خارطوش) نام دارد و یک اکشن دلهرهآور درباره شش قاچاقچی خطرناک است که از سوی یک جنایتکار بیرحم اجیر میشوند تا ثروت سرشار او را در دل صحرا دفن کنند. قاچاقچیها به عنوان دستمزد قرار است شش میلیون دلار دریافت کنند اما زمانی که متوجه میشوند پولی نخواهند گرفت، اوضاع بههم میریزد. قاچاقچیها مأموریت خود را تغییر میدهند و با گروهی از راهزنان و نیروهای نظامی دولتی رودررو میشوند. سلاح دستساز اولین فیلم باهگات الکومی در مقام کارگردان خواهد بود که فیلمنامه را هم نوشته است. واکد درباره این فیلم که فیلمبرداریاش از تابستان آغاز میشود میگوید: «هزینهی تولید فیلم چیزی حدود یک میلیون دلار خواهد شد که برای سینمای مصر خیلی بالاست. هفتاد درصد هزینههای تولید از داخل تأمین میشود و بقیه از سرمایهگذاران خارجی.» خود واکد در این فیلم، نقش یک استاد سازندهی سلاح را بازی میکند که از سوی جنایتکار بیرحم استخدام میشود تا سفر خطرناک شش قاچاقچی را پوشش بدهد و آنها بتوانند با کمترین خطر و هزینه مأموریتشان را به انجام برسانند.
تعهدات بینالمللی
واکد در زمان انجام این گفتوگو اعلام کرد باید سر صحنهی فیلمبرداری فیلمی با نام «Geostorm» به کارگردانی دین دولین برگردد. او بجز این قراردادهایی هم برای بازی در فیلمهایی در فرانسه و آمریکا دارد. وقتی از او درباره احتمال بازی دوباره در نقش پیِر دل ریو در لوسی2 پرسیده میشود، بهآرامی میگوید: «هنوز با من قراردادی امضا نشده است. اما من هم شنیدهام که کار نگارش فیلمنامه شروع شده است و فکر میکنم شخصیت من هم توی آن هست. پس شاید فیلم دیگری هم با لوک بسون باشد.»