گروهی از منتقدان هر فیلم فنگ ژیائوگنگ را به عنوان پدیدهای در سینما در نظر میگیرند؛ که البته همیشه با دردسرهای خاص خود همراه است! تازهترین ساختهی او جوانی هم خارج از این تعریف نیست؛ یک درام تاریخی پرسروصدا که در آستانهی نمایش عمومی، از سوی اداره سانسور چین توقیف شد.
خبر توقیف فیلم در ماه اکتبر اعلام شد که جوانی قرار بود همزمان در آمریکا و چین روی پرده سینماها برود. اما هفته قبل خبر رفع توقیف فیلم منتشر شد و همان طور که دلیلی برای توقیف فیلم اعلام نشد، رفع توقیف آن هم بدون توضیح صورت گرفت. ژیائوگنگ که امیدوار بود با مذاکره از فیلمش رفع توقیف کند، طی ماههای گذشته تلاش کرد از رسانهای شدن مسائل آن خودداری کند. برای همین بود که اخبار مربوط به مشکلات فیلم، انعکاس وسیع رسانهای نداشت.
گروهی از تحلیلگران بر این باورند که او سیاست خوبی را در پیش گرفت و با هوشمندی توانست از طولانی شدن زمان توقیف فیلمش جلوگیری کند. این در حالی است که معلوم نیست در پشت درهای بسته بین فیلمساز و مسئولان اداره سانسور چه گذشته است. آیا آنها از فنگ خواستهاند تغییرهایی در فیلم ایجاد کند؟ یا فیلم به همان صورتی که به اداره سانسور ارائه و توقیف شد، اجازه نمایش عمومی گرفته است؟ به طور طبیعی فعلاً جوابی برای این پرسشها در کار نیست و شاید ژیائوگنگ بعد از پانزدهم دسامبر (24 آذر) و نمایش عمومی فیلم در این باره توضیحهایی بدهد.
البته اصلاً بعید نیست که مسائل سیاسی و تنشهای موجود در جامعهی چین از دلایل توقیف فیلم باشند؛ همان مشکلی که عموم فیلمسازان و محصولات غیرمتعارف چینی با آن روبهرو هستند. داستان جوانی هم به دورهای جنجالی از تاریخ آسیای دور میپردازد که بر اساس آن جنگ سینو-ویتنام در سال 1979 (معروف به سومین جنگ هندوچین) رخ داد. این جنگ مرزی، حدود چهار هفته بین ویتنام و چین درگرفت و هر دو طرف در پایان، ادعای پیروزی کردند. کهنهکاران این جنگ، شخصیتهای اصلی فیلم هستند و داستان بهنوعی قدردانی و ستایش از کارهای آنان است.
رسانههای رسمی میگویند جوانی هیچوقت توقیف نشد و تنها زمان نمایش عمومی آن به عقب افتاد. به ادعای این رسانهها، نقدهایی که پس از نمایش فیلم در جشنواره تورنتو به چاپ رسید، حساسیتهایی را پیرامون آن برانگیخت. این نقدها در پکن بازنشر شد و ابهامهایی را درباره فیلم ایجاد کرد. از آنجا که قرار بود فیلم همزمان با روز ملی چین در اوایل اکتبر روی پرده برود، انتخاب این زمان با توجه به حساسیتها، نوعی «بیدقتی» ارزیابی شد. به همین دلیل، رسانههای حکومتی اصل ماجرا و چیزی به نام توقیف فیلم را انکار میکنند. اما نزدیکان فنگ میگویند مشکل فیلم تنها تعویق زمان اکرانش نبود و مسأله بزرگتر از اینها بود.
اما با توجه به موضعگیریهای اداره سانسور و مشکلاتی که سر راه نمایش عمومی فیلمهای غیرمتعارف چینی وجود دارد، طبیعی است که حرف این اداره چندان خریدار ندارد. بهعلاوه، فیلمهای قبلی ژیائوگنگ هم مشکلاتی با دیدگاه رسمی کشورش داشتهاند و این اولین بار نیست که فیلمی از او با اداره سانسور و نظرهای تحمیلی مدیرانش درگیر میشود. اما این بار خطر جدیتر بود چون فیلم با سرمایهای قابل توجه تولید شده است. همزمان با اکران موفق من مادام بوواری نیستم بود که خبر تولید جوانی با سرمایهای بالای 120 میلیون یوان اعلام شد. در آن زمان بدون اشاره به جزییات داستان گفته شد که ماجراهای فیلم در دهههای هفتاد و هشتاد میلادی رخ میدهد و درباره زندگی و قصهی عاشقانه گروهی از نوجوانان در ارتش است؛ در شرایطی که جامعه و فضای آن در حال دگرگونی است.
جوانی بر اساس فیلمنامهای از گلینگ یان ساخته شده است که یک داستاننویس سرشناس چینی است. او پیش از این برای ژانگ ییمو و چن کایگه فیلمنامههای گلهای جنگ و مفتون ابدی را نوشت. البته برای منتقدان سخت نبود که از همان ابتدا پیشبینی کنند که فیلمنامهی گلینگ یان، اثری پرسروصدا و بحثانگیز خواهد شد.
موضوع جالب دیگر درباره فیلم این است که ژیائوگنگ زمان تولید فیلمش گفت که فقط از بازیگران زنی استفاده خواهد کرد که عمل زیبایی روی صورتشان انجام ندادهاند. دلیل این کار، حفظ احساس طبیعی و صادقانهی چهره بازیگران اعلام شد. به هر حال این کارگردان که از سوی رسانهها و منتقدان داخلی لقب «اسپیلبرگ چین» و «سلطان گیشه» را گرفته است، قبل از این بارها علیه سانسور سخن گفته است. او که فیلمهایش همیشه در گیشه موفق بودهاند، بهصراحت اعلام کرد که سانسور باعث عقبماندگی صنعت سینمای چین میشود. او همین چند سال قبل، هنگام دریافت جایزهی اتحادیهی کارگردانان، در نطقی پراحساس به صحبت درباره سانسور و مشکلاتش پرداخت. البته این بخش از حرفهای او، در برنامه تلویزیونی «زنده» سانسور شد! اما فنگ از حمایت همهجانبهی همکاران فیلمسازش خبر داد و گفت آنها خوشحال بودند که بالأخره یک نفر پیدا شد تا علنی درباره این موضوع صحبت کند.
ژیائوگنگ سال گذشته هم در مصاحبهای درباره سانسور و تلاش فیلمسازان برای مقابله با آن گفت: «وقتی فیلمی میسازید، مجبورید خیلی چیزها را در ذهنتان نگه دارید. این موضوع قبل از هر چیز، به فیلم لطمه میزند. دلیلش هم این است که همیشه در حال فکر کردن به این نکته هستید که آیا فیلم مجوز نمایش میگیرد یا نه؟ بعد از آن که فیلم را برای بازبینی فرستادید، با فهرست بلندبالایی از اصلاحات روبهرو میشوید. در پایان هر ایثاری هم که انجام دهید تا فیلم امکان اکران پیدا کند، زیانی جبرانناپذیر برای خود فیلم است. خیلی از ایرادها، خندهدار و احمقانهاند. از خودم میپرسم اینها چه معنی و مفهومی دارند؟ این جمله یا آن نما چه مشکلی دارد؟ اما آنها میخواهند تغییرها اعمال شود. این موضوع دستوپای فیلمسازان را میبندد. خیلی از ما به این نکته فکر میکنیم که دیگر بس است و این آخرین فیلمی است که میسازم. این احساس وجود دارد که دیگر نمیخواهید فیلمی بسازید چون آنها همیشه میخواهند تو را متوقف کنند و مانع کارت شوند.»